लायन राजन लम्साल : समाजसेवा, नेतृत्व र संस्कृतिमा समर्पित व्यक्तित्व – मछिन्द्र आचार्य

काठमाडौं : जब समाजसेवामा समर्पित व्यक्तित्वहरूको सूची तयार गरिन्छ, त्यहाँ लायन राजन लम्सालको नाम अग्रपंक्तिमा आउँछ। करिब तीन दशकदेखि निरन्तर सामाजिक क्षेत्रमा सक्रिय लम्साल नेपाली लायनवादको इतिहासमै एउटा सशक्त प्रेरणाका स्रोत बनेका छन्। स्याङ्जाको ग्रामीण परिवेशमा जन्मिएर राजधानी काठमाडौं हुँदै अन्तर्राष्ट्रिय लायन नेतृत्वमा आफूलाई स्थापित गर्न सफल उनले आफ्नो जीवन समाज, संस्कृति र मानवसेवामा समर्पित गरेका छन्।

लायनवादमा उत्प्रेरक नेतृत्व

वि.सं. १९९७ मा संखुवासभा खाँदबारीस्थित लायन्स क्लबबाट लायन सदस्यता लिएपछि उनको सामाजिक यात्रा संस्थागत ढाँचामा अघि बढ्यो। पहिलोपटक क्लब सदस्यता लिएदेखि नै उनको नेतृत्व क्षमता र दूरदृष्टिले अरुलाई प्रभावित गर्न थाल्यो। यही विशेषताले उनलाई सन् २०१०–११ मा लायन्स अन्तर्राष्ट्रिय डिष्ट्रिक्ट ३२५ बी को डिष्ट्रिक्ट गभर्नरसम्म पुर्‍यायो।

त्यसपश्चात सन् २०११–१२ मा मल्टिपल काउन्सिल चेयरपर्सन, त्यसपछि निरन्तर अन्य राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय तहका पदमा रहेर उनले लायन आन्दोलनको नेतृत्व गरे। पछिल्ला तीन वर्षदेखि एलसीआईएफ एरिया लिडरको जिम्मेवारी सम्हालिरहेका उनी अहिले नेपालभरिका लायन्सहरूका लागि उत्प्रेरक शक्तिका रूपमा स्थापित छन्।

सामाजिक जागरण र सेवा कार्यक्रमहरूमा अग्रसरता

उनको नेतृत्वमा लायन्स क्लबमार्फत् दृष्टिविहीनता निवारण कार्यक्रम, निशुल्क स्वास्थ्य शिविर, पुस्तकालय स्थापना, छात्रवृत्ति वितरण, सडक विस्तार, खानेपानी योजनादेखि अस्पताल स्थापनासम्मका विविध कार्यक्रम सञ्चालन भएका छन्। कपिलवस्तु, नवलपरासी, दाङ, रूपन्देही लगायत तराईका गाउँगाउँमा उनी स्वयं पुगेर मोतियाबिन्दु शल्यक्रिया कार्यक्रम गराएका थिए।

शिक्षा र सामाजिक पूर्वाधार निर्माणमा उल्लेखनीय योगदान

उनले स्थापनामा मद्दत गरेका पुस्तकालयहरूको संख्या १३३ भन्दा बढी छ। ‘लायन्स मनराम प्रतिष्ठान’ अन्तर्गत सञ्चालित यी पुस्तकालयहरूले गाउँ गाउँमा ज्ञानको उज्यालो पु-याइरहेका छन्। प्रतिष्ठानमार्फत छात्रवृत्तिदेखि भौतिक पूर्वाधार निर्माणमा समेत उनले उल्लेखनीय योगदान पुर्याएका छन्।

राजन लम्साल लायन मात्रै होइनन्, उनी नेपाली समाजसेवाको गतिशील अनुहार, मौन क्रान्तिका योद्धा र निष्ठाको जीवन पाठ हुन्

गाउँमा जन्मे हुर्केका लम्सालले आफूले पढेको विद्यालय जनप्रिय माविको पूर्वाधार विकास, बाटोघाटो निर्माणदेखि विद्युत लाइन विस्तारसम्मको काममा नेतृत्व दिएका छन्। उनका यी कार्यहरू ‘सहयोगी हातहरू’ नामक संस्थामार्फत सञ्चालित छन्, जसका उनी संस्थापक अध्यक्ष हुन्।

संस्कृति र लोककला संरक्षणमा सक्रियता

सामाजिक सेवा मात्र होइन, उनी नेपाली मौलिक संस्कृति, लोकगीत र भजनको संरक्षणमा पनि उत्तिकै चासो राख्छन्। राष्ट्रिय लोकदोहोरी गीत प्रतिष्ठानको स्थापनामा उनको भूमिका निर्णायक रह्यो। आज पनि उनी प्रतिष्ठानका केन्द्रीय सल्लाहकार हुन्।

राजनीतिक चेतना र सहभागीता

राजनीतिक चेतनामा पनि लम्साल अघि छन्। २०३६ सालको जनमत सङ्ग्रहदेखि २०४६ को जनआन्दोलन र २०६२/६३ को परिवर्तनसम्म, उनले आफूलाई सक्रिय सहभागितामा समेटेका छन्। यद्यपि राजनीतिक पार्टीगत संलग्नता नलिए पनि लोकतन्त्रप्रतिको प्रतिबद्धता उनका हरेक काममा झल्किन्छ।

व्यवसायमा सफलता र आत्मनिर्भरता

शैक्षिक पृष्ठभूमिमा व्यवस्थापन विषय अध्ययन गरेका लम्सालको प्रारम्भिक करियर लेखापालका रूपमा सुरु भयो। आइल्याण्ड जंगल रिसोर्टमा झन्डै एक दशक विताएपछि उनी व्यवसायमा होमिए। ट्राभल एजेन्सी, होटेल, कन्सल्टेन्सी, जलविद्युत, म्यानपावर, यातायातदेखि शेयर व्यवसायसम्मका क्षेत्रमा उनको उपस्थिति छ।

सार्वजनिक र निजी क्षेत्रबीच सन्तुलन कायम गर्दै उनले सामाजिक उत्तरदायित्वलाई कहिल्यै भुल्न दिएनन्। त्यसैले नै, उनको नाम व्यवसायीभन्दा पहिले समाजसेवीका रूपमा उच्चारण हुन्छ।

परिवार र मूल्यप्रतिको निष्ठा

उनकी जीवनसाथी इन्दु लम्साल पनि लायनवादमा अग्रणी छिन्। उनी सन् २०१९–२० मा डिष्ट्रिक्ट गभर्नर भई ‘एम्बेसडर अफ गुडविल’ अवार्ड प्राप्त गर्ने नेपालकी पहिलो महिला मध्येकी हुन्। लायन राजन र इन्दु लम्साल नेपालकै पहिलो ‘पति–पत्नी डिष्ट्रिक्ट गभर्नर’ जोडी हुन्।

तिनका दुई छोराहरू विदेशमा स्थायीकृत भए पनि, लम्साल दम्पती नेपाली समाज र संस्कृतिमा गहिरो रूपले समर्पित छन्। ग्रामीण जनजीवनमा रमाउने, सादगी जीवनशैलीमा बाँच्ने र गहिरो मानव मूल्यमा विश्वास राख्ने लम्साललाई नजिकबाट चिनेका व्यक्तिहरू भन्छन् – “उनी भित्र बाहिर दुवै रुपले शुद्ध छन्।”

उत्कृष्ट प्रशिक्षण र अन्तर्राष्ट्रिय यात्रा

सन् २००६ मा उनले ट्यूनिसियामा सम्पन्न वरिष्ठ लायन लिडरशिप इन्स्टिच्युट (SLLI) मा सहभागिता जनाएपछि अन्तर्राष्ट्रिय अनुभवले उनको नेतृत्व क्षमतामा थप निखार ल्यायो। उनले अमेरिका, फ्रान्स, सिंगापुर, जापान, जर्मनी, स्वीजरल्याण्ड, इटली लगायत २५ भन्दा बढी देश भ्रमण गरी त्यहाँका सामाजिक, प्रशासनिक र लायन परियोजनाहरूको अध्ययन गरेका छन्।

लायन रामबहादुर श्रेष्ठसँगको सम्बन्ध

लम्सालको लायन यात्रा र प्रेरणामा रामबहादुर श्रेष्ठको नाम महत्वपूर्ण रूपमा जोडिन्छ। संखुवासभाबाट शिक्षक ल्याएर विद्यालय जोगाएका श्रेष्ठकै समाजसेवी दृष्टिकोणबाट उनी गहिरो रूपमा प्रभावित छन्। श्रेष्ठले अमेरिकामा प्रस्थान गर्नुअघि १००० डलरको खाम दिएर गरेको सद्भावको स्मृति लम्सालको मानसपटलमा अझै ताजा छ। त्यहीँ रकममा केही थप गरी ‘मनराम शिक्षाकोष’ स्थापना गरिएको थियो।

लायन भवन निर्माणदेखि विकेन्द्रीकरणसम्म

गभर्नरको कार्यकालमा उनले ‘डिष्ट्रिक्ट ३२५ बी’ को भवन निर्माण सम्पन्न गरी हस्तान्तरण गरे। काठमाडौं केन्द्रित कार्यक्रमलाई विकेन्द्रित गर्दै नेपालगञ्ज, महेन्द्रनगर, वीरगञ्जसम्म डिष्ट्रिक्ट कार्यक्रम विस्तार गर्नु उनको प्रमुख उपलब्धि रह्यो।

निष्कर्ष: समर्पण, संस्कार र सफलताको समिश्रण

लायन राजन लम्सालको जीवन कुनै फिल्मी कथाभन्दा कम छैन। कठिन संघर्ष, गहिरो प्रतिबद्धता र स्पष्ट जीवनदृष्टिकोणका साथ उनले समाज, संस्कृति, शिक्षा र नेतृत्वमा जे जति गरेका छन्, त्यो आजका लागि मात्र होइन, भावी पुस्ताका लागि पनि प्रेरणा हो। राजन लम्साल लायन मात्रै होइनन्, उनी नेपाली समाजसेवाको गतिशील अनुहार, मौन क्रान्तिका योद्धा र निष्ठाको जीवन पाठ हुन्।